منبع انبساط که با نامهای مخزن انبساط یا تانک انبساط نیز شناخته میشود، یکی از اجزای حیاتی سیستمهای گرمایش مرکزی و بویلرهای گازی است. این مخزن وظیفه دارد فشار و حجم آب گرم داخل سیستم را تنظیم کند و مانند محافظی برای سیستم گرمایشی شما عمل میکند. در این مقاله به بررسی منبع انبساط، نحوه عملکرد، محل قرارگیری، انواع، مشکلات احتمالی و نکات مهم در نگهداری آن میپردازیم. اگر در منزل خود از بویلر، پکیج یا سیستم گرمایش مرکزی استفاده میکنید، احتمالا با منبع انبساط آشنایی دارید، اما ممکن است از اهمیت و نحوه عملکرد دقیق آن اطلاع نداشته باشید. در ادامه با ما همراه باشید تا اطلاعات کاملی در مورد این قطعهی مهم به دست آورید.
کاربرد منبع انبساط چیست؟
منبع انبساط در سیستمهای گرمایش خانگی مانند پکیج و بویلر، فشار و حجم آب را تنظیم میکند. با گرم شدن آب، حجم آن افزایش مییابد و این افزایش حجم میتواند فشار سیستم را بالا ببرد. منبع انبساط این فشار اضافی را کنترل کرده و از آسیب رسیدن به سیستم گرمایشی جلوگیری میکند.
تصور کنید در یک سیستم گرمایشی بسته، آب در حال گرم شدن است. با افزایش دما، آب شروع به انبساط میکند و فشار داخل سیستم به طور قابل توجهی افزایش مییابد. این افزایش فشار میتواند به لولهها، اتصالات و سایر اجزای سیستم آسیب برساند و حتی منجر به ترکیدگی لولهها شود. منبع انبساط با جذب این فشار اضافی، از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری میکند.
در صورت عدم وجود منبع انبساط، ممکن است سیستم گرمایشی به دلیل فشار زیاد دچار نشتی یا خرابی شود. به همین دلیل آشنایی با نقش منبع انبساط و نحوه عملکرد آن برای حفظ کارایی و امنیت سیستم گرمایشی ضروری است.
منبع انبساط چگونه کار میکند؟
منبع انبساط یک سیستم بسته است که به مدار آب بویلر متصل میشود. درون این مخزن یک تیغه انعطافپذیر (دیافراگم) وجود دارد که آن را به دو قسمت تقسیم میکند. یک قسمت با آب سیستم گرمایش پر میشود و قسمت دیگر حاوی گاز (معمولا نیتروژن) است.
مراحل کار منبع انبساط به شرح زیر است:
- گرم شدن آب: هنگامی که بویلر روشن میشود و آب گرم میشود، حجم آب افزایش مییابد.
- ورود آب به منبع انبساط: آب با فشار وارد منبع انبساط میشود.
- فشرده شدن گاز: با ورود آب به منبع انبساط، گاز داخل آن (معمولا نیتروژن) فشرده میشود.
- جذب فشار: تیغه داخل منبع انبساط با فشرده شدن گاز، فشار اضافی را جذب میکند و از افزایش بیش از حد آن جلوگیری میکند.
- خنک شدن آب: با خنک شدن سیستم و کاهش دما، حجم آب کاهش مییابد.
- بازگشت آب به سیستم: با کاهش فشار در سیستم، گاز فشرده شده در منبع انبساط مجددا منبسط میشود و آب را به داخل سیستم برمیگرداند.
به این ترتیب همیشه آب کافی برای عملکرد روان منبع انبساط وجود دارد، حتی زمانی که فشار و دما تغییر میکند.
دیافراگم منبع انبساط:
دیافراگم یکی از اجزای مهم منبع انبساط است که وظیفه جدا کردن آب و گاز را بر عهده دارد. این قطعه معمولا از جنس لاستیک EPDM یا بوتیل ساخته میشود که در برابر حرارت و فشار مقاومت بالایی دارند. دیافراگمهای با کیفیت میتوانند سالها بدون مشکل کار کنند.
منبع انبساط مانند یک مخزن آب سرریز عمل کرده و فشار سیستم را کاهش میدهد. شاید عملکرد آن شبیه به شیر اطمینان به نظر برسد، اما این دو با یکدیگر تفاوت دارند. منبع انبساط با بویلر همکاری کرده و آب را به داخل سیستم برمیگرداند، در حالی که شیر اطمینان یک مکانیسم امنیتی است که در صورت افزایش بیش از حد فشار، آب را به داخل فاضلاب میریزد.
در خانههای مدرن هر دو مکانیسم وجود دارد. منبع انبساط به طور مداوم با گرم شدن آب کار میکند، اما شیر اطمینان فقط زمانی فعال میشود که فشار خیلی زیاد باشد.
انواع منبع انبساط
منبع انبساط در انواع مختلفی تولید میشود که هر کدام ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارند. در این بخش به برخی از مهمترین انواع منبع انبساط اشاره میکنیم:
1. منبع انبساط باز:
این نوع منبع انبساط در سیستمهای گرمایش قدیمی بیشتر استفاده میشد. منبع انبساط باز به طور مستقیم با هوای آزاد در ارتباط است و معمولا در بالاترین نقطه سیستم نصب میشود. از معایب این نوع منبع انبساط میتوان به تبخیر آب، ورود اکسیژن به سیستم و خوردگی قطعات اشاره کرد.
2. منبع انبساط بسته:
این مدل منبع انبساط در سیستمهای گرمایش مدرن کاربرد دارد. منبع انبساط بسته هیچ گونه ارتباطی با هوای آزاد ندارد و فشار داخل آن توسط گاز (معمولا نیتروژن) تامین میشود. این نوع منبع انبساط از نظر جنس به دو دسته فلزی و پلاستیکی تقسیم میشود.
3. منبع انبساط دیافراگمی:
این سیستم رایجترین نوع منبع انبساط در سیستمهای گرمایش خانگی است. در این نوع منبع انبساط، یک دیافراگم انعطافپذیر وظیفه جدا کردن آب و گاز را بر عهده دارد.
4. منبع انبساط تیوپی:
در این محصول به جای دیافراگم از یک تیوپ لاستیکی استفاده میشود. منبع انبساط تیوپی در سیستمهای بزرگتر مانند سیستمهای گرمایش مرکزی ساختمانها کاربرد دارد.
منبع انبساط کجا قرار دارد؟
نصب مخزن انبساط و محل قرارگیری به نوع بویلر و سیستم گرمایش بستگی دارد. در بویلرهای جدید و کامپکت، معمولا منبع انبساط در داخل خود بویلر قرار میگیرد. اما در برخی از بویلرها و سیستمهای گرمایش مرکزی، مخزن انبساط به صورت جداگانه و در نزدیکی مدار آب نصب میشود. برای اطمینان از محل دقیق منبع انبساط بهتر است به دفترچه راهنمای بویلر مراجعه کنید.
اندازه منبع انبساط
انتخاب اندازه مناسب برای منبع انبساط بسیار مهم است. با گرم شدن آب، حجم آن بین 4 تا 9 درصد افزایش مییابد. بنابراین اگر منبع انبساط اندازه مناسبی نداشته باشد، ممکن است نتواند این افزایش حجم را کنترل کند. در بویلرهای جدید معمولا نیازی به نگرانی در مورد اندازه منبع انبساط نیست، زیرا این مخازن با اندازه مناسب تنظیم شدهاند. اما اگر قصد تعویض منبع انبساط را دارید یا در حال طراحی یک سیستم گرمایش جدید هستید، باید از اندازه مناسب آن اطلاع داشته باشید.
محاسبه حجم منبع انبساط:
برای محاسبه حجم منبع انبساط میتوانید از فرمول زیر استفاده کنید:
V = (E * C * Vw) / (P – Ps)
که در آن:
- V: حجم منبع انبساط (به لیتر)
- E: ضریب انبساط آب (معمولا 0.04)
- C: ظرفیت سیستم گرمایش (به لیتر)
- Vw: حجم آب در سیستم گرمایش (به لیتر)
- P: حداکثر فشار مجاز سیستم (به بار)
- Ps: فشار استاتیک سیستم (به بار)
دفترچه راهنمای بویلر معمولا اطلاعاتی در مورد اندازه مناسب منبع انبساط ارائه میدهد. در صورت عدم اطمینان میتوانید از یک متخصص تاسیسات کمک بگیرید.
نصب منبع انبساط
نصب و تعویض منبع انبساط به دلیل فشار بالای بویلر میتواند خطرناک باشد. بنابراین این کار را خودتان انجام ندهید و حتما از یک متخصص تاسیسات کمک بگیرید.
مشکلات منبع انبساط
منبع انبساط نقش مهمی در سیستم گرمایش و امنیت منزل دارد. اما گاهی ممکن است با مشکلاتی مواجه شود.
- نشتی: در صورت مشاهده نشتی در اطراف بویلر یا منبع انبساط، سریعا با یک متخصص تماس بگیرید و بویلر را خاموش کنید. نشتی میتواند به دلیل سوراخ شدن مخزن، خرابی واشرها و اتصالات و یا پوسیدگی لولهها اتفاق بیفتد.
- صداهای غیر عادی: صداهای سوت، ضربه یا غرغر میتواند نشان دهنده عملکرد نادرست منبع انبساط باشد. این صداها میتوانند به دلیل وجود هوا در سیستم، خرابی پمپ و یا خرابی دیافراگم منبع انبساط باشند.
- افت فشار: کاهش سریع فشار آب سیستم گرمایش میتواند به دلیل ناتوانی منبع انبساط در جذب آب باشد که معمولا به خاطر خرابی تیغه داخل منبع انبساط اتفاق میافتد. همچنین نشتی در سیستم و یا خرابی شیر پرکن نیز میتواند باعث افت فشار شود.
- گرمای بیش از حد: اگر سیستم گرمایش یا بویلر بیش از حد داغ شود، ممکن است منبع انبساط نتواند فشار را به اندازه کافی کاهش دهد. این مشکل میتواند به دلیل خرابی ترموستات، گرفتگی لولهها و یا خرابی پمپ گردش آب باشد. در صورت عدم رسیدگی میتواند منجر به انفجار بویلر شود.
در صورت مشاهده هر یک از این مشکلات با یک متخصص تاسیسات تماس بگیرید.
| مشکل | علت احتمالی | راه حل |
| نشتی | سوراخ شدن مخزن، خرابی واشر، پوسیدگی لوله ها | تعویض مخزن یا واشر، تعمیر یا تعویض لوله ها |
| افت فشار | خرابی دیافراگم، نشتی در سیستم، خرابی شیر پرکن | تعویض دیافراگم، بررسی و رفع نشتی، تعمیر یا تعویض شیر پرکن |
| صداهای غیر عادی | وجود هوا در سیستم، خرابی پمپ، خرابی دیافراگم | هواگیری سیستم، تعمیر یا تعویض پمپ، تعویض دیافراگم |
| گرمای بیش از حد | خرابی ترموستات، گرفتگی لولهها، خرابی پمپ گردش آب | تعویض ترموستات، رفع گرفتگی، تعمیر یا تعویض پمپ |
نکات مهم در نگهداری منبع انبساط
برای افزایش طول عمر و کارایی منبع انبساط و جلوگیری از بروز مشکلات، رعایت نکات زیر ضروری است:
- بازرسی دوره ای: به طور مرتب (حداقل سالی یک بار) منبع انبساط را از نظر نشتی، خوردگی و سایر آسیبهای ظاهری بررسی کنید.
- کنترل فشار: فشار منبع انبساط را به طور دوره ای کنترل کنید و در صورت نیاز آن را تنظیم کنید. برای این کار میتوانید از یک گیج فشار استفاده کنید.
- تعویض به موقع: در صورت خرابی منبع انبساط یا دیافراگم آن، آن را به موقع تعویض کنید.
- نصب صحیح: مطمئن شوید که منبع انبساط به طور صحیح و در محل مناسب نصب شده باشد.
- استفاده از محصولات با کیفیت: در هنگام خرید منبع انبساط از محصولات با کیفیت و استاندارد استفاده کنید.
سخن پایانی
منبع انبساط نقش مهمی در سیستم گرمایش و امنیت منزل دارد. با آشنایی با نحوه عملکرد، انواع، مشکلات و نکات نگهداری منبع انبساط میتوانید از بروز مشکلات جلوگیری کرده و طول عمر سیستم گرمایش خود را افزایش دهید.
برای مشاوره رایگان، انتخاب و خرید بهترین منبع انبساط برای سیستم گرمایش خود، با کارشناسان شرکت بهینه آب تماس بگیرید.
سوالات متداول
- چگونه میتوانم فشار منبع انبساط را تنظیم کنم؟
تنظیم فشار منبع انبساط به دلیل خطرات احتمالی باید توسط متخصص تاسیسات انجام شود.
- تعمیر منبع انبساط کار پیچیدهای است؟
بله، به دلیل ساختار پیچیده بویلر و منبع انبساط، تعمیر آنها نیازمند تخصص و دانش فنی است.
- منبع انبساط چه مدت دوام میآورد؟
در صورتی که سایر اجزای سیستم گرمایش به درستی کار کنند، منبع انبساط میتواند حدود 5 تا 10 سال یا به اندازه طول عمر بویلر دوام بیاورد. برای اطمینان از عملکرد صحیح سیستم گرمایش، آن را به طور مرتب بررسی کنید.
- آیا میتوانم خودم منبع انبساط را نصب کنم؟
خیر، نصب و تعویض منبع انبساط به دلیل فشار بالای سیستم گرمایش میتواند خطرناک باشد و باید توسط متخصص تاسیسات انجام شود.
- چگونه میتوانم از خرابی منبع انبساط جلوگیری کنم؟
با بازرسی دوره ای، کنترل فشار و تعویض به موقع منبع انبساط میتوانید از خرابی آن جلوگیری کنید.
- چه زمانی باید منبع انبساط را تعویض کنم؟
در صورت مشاهده نشتی، افت فشار، صداهای غیر عادی و یا گرمای بیش از حد در سیستم گرمایش، باید منبع انبساط را توسط یک متخصص بررسی و در صورت نیاز تعویض کنید.
- منبع انبساط را از کجا میتوانم تهیه کنم؟
میتوانید منبع انبساط را از فروشگاههای تجهیزات تاسیساتی و یا به صورت آنلاین تهیه کنید. برای اطمینان از کیفیت و اصالت محصول، بهتر است از فروشگاههای معتبر خرید کنید.
- قیمت منبع انبساط چقدر است؟
قیمت منبع انبساط به عوامل مختلفی مانند نوع، اندازه، جنس و برند آن بستگی دارد. برای اطلاع از قیمت منبع انبساط میتوانید به فروشگاههای تجهیزات تاسیساتی و یا سایتهای فروش آنلاین مراجعه کنید.
